Eén voor elk

Vorige vrijdag besloot de Nederlandse regering om een aantal maatregelen te nemen die paal en perk stellen aan ongewenste huwelijkspraktijken binnen bepaalde migrantengroepen. Minderjarigen mogen niet meer trouwen, huwelijken tussen neef en nicht worden verboden en het vernietigen van een gedwongen huwelijk wordt vergemakkelijkt. Daarnaast wordt de erkenning van in het buitenland gesloten polygame huwelijken verder ingeperkt. Op de vraag naar het waarom van die laatste maatregel, antwoordde minister-president Mark Rutte dat polygame huwelijken nu eenmaal niet passen in de joods-christelijke traditie. Dat argument klinkt allicht aannemelijk voor iedereen, maar toch is het vandaag niet meer valide.

Elke menselijke samenleving, hoe primitief ook, is gebaseerd op haar opvattingen over de seksuele relaties die de gemeenschap in stand moeten houden. De wijze waarop een gemeenschap die seksuele relaties beoordeelt en normeert, bepaalt de diepste fundamenten van haar samenhang. Een massa opvattingen en regelingen betreffende voortplanting, opvoeding, eigendom, belastingen en erfenissen vloeien er immers uit voort.

Eeuwenlang liepen wij daarbij in het spoor van de joods-christelijke traditie. Het monogame, kerkelijk bezegelde huwelijk was de norm, waardoor de Kerk een verpletterende invloed uitoefende op het gehele sociale leven. De vrijheid om seksuele verlangens buiten het huwelijk na te jagen was bijgevolg beperkt. Wie het zich kon permitteren om dat toch te doen, deed het meestal in het verborgene, teneinde de schone schijn van de heersende norm hoog te houden.

De materiële vooruitgang - inclusief de moderne anticonceptiva - en de religieuze neergang hebben onze traditionele opvattingen de jongste decennia echter quasi volledig doen wegsmelten. Seksuele vrijheid werd de nieuwe norm. Het monogame huwelijk zit sindsdien zwaar in het defensief. Er worden er vandaag jaarlijks meer ontbonden dan gesloten. Het traditionele kerngezin veranderde van een vanzelfsprekende verplichting in een optie tussen vele andere samenlevingsvormen. Het overheersende gezinspatroon verschuift gestaag naar dat van de zogeheten seriële monogamie: opeenvolgende relaties van een bepaalde, onvoorspelbare duur tussen één man en één vrouw. Kinderen groeien daardoor steeds vaker op in wedersamengestelde gezinnen, met allerlei combinaties die tijdens de opvoeding meerdere keren kunnen veranderen.

De wetgever zal er nog heel lang een flinke kluif aan hebben om het burgerlijk recht aan die maatschappelijke realiteit aan te passen en passende formules te vinden voor bijvoorbeeld het erfrecht. De Kerk zag de seksuele (r)evolutie met lede ogen aan, maar wordt met hoongelach of minachting overladen als de paus het nog aandurft om daarover een afwijzend moreel oordeel uit te spreken. Het laatste restant van de joods-christelijke traditie -met name dat de norm voor een duurzame relatie gebaseerd is op de verhouding tussen een man en een vrouw - sneuvelde met de maatschappelijke en wettelijke aanvaarding van het homohuwelijk.

Feitelijk is er vandaag geen enkele morele leidraad meer voor de overheid in de normering van seksuele relaties, uitgenomen dan de vrijheid van eenieder om zijn/haar leven op dat vlak in te richten zoals hij/zij dat verkiest. Kan de overheid zich dan nog op de joods-christelijke traditie beroepen om wat dan ook te verbieden? Geldt die traditie plots opnieuw om een norm te rechtvaardigen tegen mensen die hun seksuele keuzevrijheid willen gebruiken om in een polygame verhouding te leven? Eigenlijk is dat zo hypocriet als het devies van de seksueel perverse monniken in de Decamerone van Boccaccio: Fate quello che noi diciamo e non quello che noi facciamo ('Doe wat wij zeggen, niet wat wij doen').

Onze samenleving evolueert steeds meer naar het verabsoluteren van de individuele vrijheid. Op seksueel vlak kan alles zolang het de rechten van een ander individu niet schendt. Gelijkwaardigheid beschouwen we daarbij als een fundamenteel recht. Derhalve blijft het principe 'één voor elk' robuust doorheen alle seksuele veranderingen. Vrijheid leidt voor ons doorgaans niet tot blijheid als mensen meer dan één partner tegelijk kiezen. Het wettelijk aanvaarden van een echtelijke verbintenis van een man met meer dan één vrouw tegelijk vinden we bijgevolg verwerpelijk. Polygamie vloekt met de heersende opvatting van een moderne, verlichte samenleving. Het zou beter geweest als Rutte dat gewoon open en eerlijk had gezegd.